اختلالات وابسته به مواد
اختلالات وابسته به مواد، اختلالاتی را شامل می شود که به مصرف یک ماده قابل سوء مصرف(از جمله الکل) عوارض جانبی یک داروی تجویز شده و قرار گرفتن در معرض سم مربوط می شوند. اختلالات مرتبط با مواد به دو گروه تقسیم می شوند:
وابستگی مواد
وابستگی نیاز روانی یا جسمانی برای ادامه مصرف ماده است و علامت اساسی آن مجموعه ای از علائم شناختی – رفتاری و فیزیولوژیکی است و حاکی از آن است که فرد علیرغم داشتن مسائل قابل ملاحظه مرتبط با مواد به مصرف مواد ادامه می دهد الگویی از مصرف تکراری وجود دارد که معمولا منجر به تحمل، محرومیت و رفتار اجباری مصرف دارو می شود وابستگی به یک ماده ممکن است روانی- جسمی یا هر دو باشد. وابستگی روانی یا رفتاری که گاهی عادت نیز خوانده می شود عبارتست از میل شدید مستمر یا متناوب برای مصرف مواد به منظور اجتناب از حالت ملال و خماری وابستگی جسمی یا فیزیولوژیک، عبارتست از ناتوانی قطع مصرف مواد به این معنی که قطع مصرف آن موجب بروز علایم می شود که اغلب عکس اثراتی است که استفاده کننده بدنبال آن است.
تحمل عبارتست از نیاز به مصرف مقدار بیشتر مواد برای رسیدن به اثر مطلوب(اثر مورد نظر) یا کاهش قابل ملاحظه تأثیر مواد با ادامه مصرف مقدار معینی از مواد بطوری که فرد با مصرف مقدار همیشگی، به آن تأثیر دلخواه قبلی نمی رسد، لذا مجبور است مقدار مواد را افزایش دهد. تحمل نشانگر پاسخ به اثرات مواد است که نیاز به مقادیر بالاتر را برای رسیدن به آن اثر ایجاد می کند .
اعتیاد وابستگی روانی و جسمی به مواد را بیان می کند و چون یک اصطلاح غیرعلمی است مورد استفاده قرار نمی گیرد و به جای آن وابستگی مواد و یا وابستگی دارویی مورد استفاده قرار می گیرد .
سوء مصرف مواد
سوء مصرف مواد، عبارتست از الگوی غیرقانونی مصرف مواد که پیامدهای مضر دارد.مانند مشکلات اجتماعی – قانون ی و شغلی و استعمال در موقعیت هایی که از نظر جسمی خطرناک است. مثلا هنگام رانندگی موادی که قابل سوء مصرف هستند. شامل، الکل – آمفتامین ها – کافئین ، حشیش ، مواد افیونی ، کوکائین ، توهم زا ، مواد استنشاقی ، نیکوتین ، مسکن ها ، خواب آورها و ضد اضطراب ها و فن سیلکیدین می باشند . به این مواد گاهی مواد موثر بر روان یا روانگردان نیز می گویند . مواد موثر بر روان موادی هستند که وقتی وارد بدن می شوند هوشیاری و حالت روانی را تغییر می دهند این مواد از روزگاران قدیم به شکل داروهای درمانی ، محلول ها ، گیاهان و غیره مورد استفاده قرار می گرفتند .
اختلالات ناشی از مصرف مواد
۱) مسمومیت مواد
مسمومیت مواد به اثرات روانی و جسمانی ناشی از مصرف اخیر مواد اطلاق می گردد که با دفع مواد از بدن فرد برطرف می شود.آثار مسمومیت مواد در افراد مختلف متفاوت است و به ماده مصرفی، مقدار مصرف شده، تحمل شخص و فاصله زمانی از آخرین مصرف بستگی دارد .
۲) محرومیت مواد
محرومیت یا ترک، عبارتست از نشانه ها و علایمی که بدنبال کم کردن یا قطع مصرف زیاد و مداوم یک ماده بروز می کند، بعد از بروز علایم نامطلوب محرومیت، فرد به منظور کسب آرامش یا اجتناب از این علایم برای استعمال مجدد مواد وسوسه می شود .
اختلالات روانی ناشی از مواد
گروهی از اختلالات روانی با مصرف مواد مانند الکل، مواد افیونی و غیره رابطه دارد که شامل اختلال دلیریوم، زوال عقل،فراموشی،اختلال پسیکوتیک،خلقی،اضطرابی کنشی- جنسی و خواب می باشد،اختلالات ناشی از مصرف مواد به همراه اختلالات روانی ناشی از اختلالات جسمی قبلا تحت عنوان اختلالات روانی – عضوی طبقه بندی می شده اند اما در DSM-IV-TR واژه روانی عضوی حذف شده و این گونه اختلالات در بخش های دیگر آماده شده است مثلا دلیریوم، زوال عقل در بخش دلیریوم، زوال عقل و سایر اختلالات شناختی آورده شده است .
به علت شیوع زیاد سوء مصرف و وابستگی به الکل، ارزیابی مصرف الکل بخش مهمی از هرگونه بررسی طبی یا روانپزشکی را تشکیل می دهد. تقریباً تابلوی بالینی هرگونه مشکلی را می توان به اثرات ناشی از سوء مصرف، ارتباط دارد با اینکه الکلیسم توصیف کننده یک اختلال روانی اختصاصی نیست ولی اختلالات وابسته به الکلیسم را عموماً می توان به سه گروه تقسیم کرد: (۱) اختلالات مربوط به اثرات مستقیم الکل بر مغز (شامل مسمومیت با الکل، ترک، دلیریوم ناشی از ترک، و توهم زدگی)؛ (۲) اختلالات مربوط به رفتارهای وابسته به الکل (سوء مصرف و وابستگی به الکل)؛ (۳) اختلالات دارای تأثیر پایدار (شامل اختلال نسیانی پایدار ناشی از الکل، دمانس، آنسفالوپاتی ورنیکه، و سندم کورساکف).
اختلالات مربوط به الکل
تعریف :
وابستگی به الکل یک الگوی اجباری مصرف الکل است که طبق تعریف DSM IV TR عبارتست از وجود آشفتگی درحداقل سه زمینه ی عمده ی مرتبط با الکل که طی مدت ۱۲ ماه رخ می دهند این زمینه ها ممکن است شامل تحمیل یا ترک الکل، صرف مقدار زیادی وقت برای مصرف الکل، ادامه مصرف الکل علی رغم پی آمده ای سوء جسمی یا روانی، وتلاشهای ناموفق مکرر برای کنترل مصرف الکل باشند تشخیص سوء مصرف الکل نیز هنگامی مطرح می شود که الکل در وضعیت های فیزیکی خطرناک (مثلاً درحین رانندگی) مصرف شده باشد سوء مصرف الکل با وابستگی به آن متفاوت است، چون شامل تحمل و ترک یا الگوی مصرف اجباری نمی شود؛ در مقابل، تعریف سوء مصرف عبارتست از بروز عواقب منفی ناشی از مصرف مکرر الکل سوء مصرف الکل ممکن است به وابستگی به آن منجر شود، و یا سبب ایجاد الگوهای غیرانطباقی مصرف الکل گردد، نظیر مصرف مداوم و سنگین الکل، مستی آخر هفته، و یا دوره های می گساری که در فواصل آن ها فرد با جدیت ازمصرف الکل خودداری می کند.
سبب شناسی :
اطلاعاتی که مؤید تأثیرات ژنتیکی در الکلیسم هستند عبارتند از: (۱) اعضای نزدیک خانواده ۴ برابر بیشتر درمعرض خطر ابتلاء به الکلیسم هستند؛ (۲) دو قلوی تک تخمکی افراد الکلی بیشتر از دو قلوی دو تخمکی آن ها در معرض خطر قرار دارند؛ و (۳) فرزندان افراد الکلی که درجای دیگری به فرزند خواندگی قبول شده اند نیز ۴ برابر بیشتر از سایر افراد درمعرض خطر ابتلاء به الکلیسم قرار دارند. قوی ترین و بیشترین ارتباط خانوادگی در مورد پسرانی دیده می شود که پدرآنها وابسته به الکل است تفاوت های قومی و فرهنگی در آسیب پذیری نسبت به الکل و اثرات آن مؤثر هستند. به عنوان مثال بسیاری از آسیایی ها به دنبال مصرف مقادیر جزئی الکل، دچار اثرات سمی حاد ناشی از آن می شوند (نظیرمستی، گرگرفتگی، گیجی، سردرد). میزان وابستگی به الکل درمیان بعضی از گروه های قومی نظیر یهودیان و آسیایی ها کمتر است، درحالیکه این میزان در میان بومیان آمریکا، اسکیموها، و برخی گروه های مردان اسپانیولی بالاتر است. این یافته ها سبب شده اند که یک نظریه ژنتیکی درباره علت الکلیسم مطرح گردد، با این حال قطعی آن هنوز معلوم نشده است.
بیماریزایی همزمان (هم ابتلایی) :
اثر تسکینی و سهولت دسترسی به الکل، آن را به تدریج رایج ترین ماده برای برطرف کردن اضطراب، افسردگی و بی خوابی تبدیل کرده است با این حال مصرف طولانی مدت الکل می تواند سبب افسردگی شده و ترک آن در یک فرد وابسته به الکل موجب بروز اضطراب می گردد. برای ارزیابی صحیح بیماران افسرده یا مضطربی که شدیداً الکل مصرف می کنند، ممکن است لازم باشد که آن ها را تحت نظر گرفته و پس از حداقل چند هفته خودداری کامل از مصرف الکل، مجدداً ارزیابی نمود. بسیاری از بیماران روان پریش هنگامی که داروهای تجویز شده به شکل مطلوبی علائم روان پریشی آن ها را کاهش نمی دهد و یا هنگامی که قادر به تهیه داروهای تجویز شده نیستند، اقدام به خود درمانی با مصرف الکل می نمایند در بیماران دوقطبی، مصرف سنگین الکل غالباً منجر به بروز دوره شیدایی می شود. از میان مبتلایان به اختلالات شخصیت، افراد دارای شخصیت ضد اجتماعی به احتمال بیشتری دچار الگوهای طولانی مدت وابستگی به الکل می شوند سوء مصرف الکل در میان افراد مبتلا به اختلال مصرف سایر مواد شایع تراست، ارتباط میان وابستگی به الکل و وابستگی به نیکوتین نیز به شکل چشمگیری زیاد است.
علائم :
۱ – وابستگی به الکل. پدیده تحمل در افرادی رخ می دهد که به طور مرتب الکل مصرف می کنند، و به این معنا است که با گذشت زمان و به تدریج مصرف مقدار بیشتری از الکل برای ایجاد اثرات قبلی لازم خواهد بود بروز تحمل، به ویژه تحمل شدید، معمولاً حاکی از وابستگی است تحمل خفیف نسبت به الکل پدیده شایعی است، ولی تحمل شدید، چنانچه ممکن است در مورد اپیوئیدها و باربیتوراتها رخ دهد، شایع نیست میزان تحمل در میان افراد بسیار متنوع است وابستگی بیمارانی که نسبت به الکل تحمل پیدا کرده اند ممکن است تنها هنگامی آشکار شود که اجباراً از نوشیدن الکل منع شوند و درنتیجه علائم ترک در ایشان ایجاد گردد.
۲ – سوء مصرف الکل. مصرف مزمن الکل که منجر به وابستگی، تحمل یا سندرم ترک شود.
انواع وابستگی به الکل :
۱ – شروع دیررس، وابستگی خفیف، مشکلات اندک به دلیل الکل، مشکلات اندک روانی (گاهی نوع I خوانده می شود).
۲ – وابستگی شدید، شروع زودرس مشکلات مربوط به الکل، سابقه زیاد مصرف الکل در خانواده، تعداد زیاد عوامل استرس زا در زندگی، سایکوپاتولوژی شدید، مصرف چندین ماده مخدر، (گاهی نوع II خوانده می شود).
۳ – مشروبخواران اجتماعی: مشروب را هنگام روز، به مقدارکم درمحیطهای اجتماعی مصرف می کنند.
۴ – مشروبخواران منزوی: مشروب را به تنهایی و به مقدار زیاد مصرف می کنند.
۵ – وابستگی به الکل نوع شدید: افرادی که به محض شروع مشروبخواری قادر به توقف آن نیستند.
درمان :
هدف از درمان، نگهداری طولانی مدت حالت پرهیز کامل از مصرف الکل است. عود شایع است درمان اولیه شامل سم زدایی است که درصورت لزوم به صورت بستری انجام می شود و در برگیرنده درمان تمام علائم ترک الکل است. پس از برطرف شدن حالت مستی، می بایست اختلالات روانی هزمان را نیز تحت درمان قرار داد.
نکته ی بالینی:
برای شروع درمان بینش فرد مهم است.و با اینکه ضرورت زیادی دارد ولی اغلب دستیابی به آن مشکل است. بیمار باید بداند که دچار یک مشکل مربوط به نوشیدن الکل شده است قبل از اینکه بیمار بتواند برای تحقق درمان همکاری کند، ابتدا می بایست برانکار شدید وی غلبه کرد این امر غالباً به همکاری ومشارکت خانواده، دوستان، همکاران، و سایر افراد نیاز دارد. بیمار را با احتمال ازدست دادن شغل خانواده، و سلامتی اش در صورت ادامه دادن به مصرف الکل مواجه ساخت به این منظور از روان درمانی فردی استفاده شده است، ولی درمان گروهی ممکن است مؤثّرتر باشد درمان گروهی همچنین برای بیمارانی که وابستگی به الکل را یک مشکل اجتماعی می دانند و نه یک مشکل شخصی روانپزشکی، قابل قبول تر است.
مداخلات روانی اجتماعی :
اغلب ضروری بوده و بسیار مؤثرند. درمان خانوادگی باید بر توصیف اثرات مصرف الکل بر سایر اعضای خانواده متمرکز شود. باید بیماران را مجبور کرد که از حق خود برای نوشیدن الکل صرف نظر کرده و همچنین اثرات مخدب مصرف الکل برخانواده را به آن ها تفهیم کرد.
عوارض طبی :
الکل دارای اثرات سمی بر بسیاری از دستگاه های عضوی بدن است عوارض ناشی از سوء مصرف مزمن و وابستگی به الکل (یا کمبودهای تغذیه ای وابسته به آن) مصرف الکل در طی حاملگی بر جنین در حال تکامل اثرات سمی داشته و می تواند موجب بروز نقایص مادرزادی و نیز سندرم الکل جنینی شود.
مسمومیت با الکل
تعریف :
مسمومیت با الکل، که هستی ساده نیز خوانده می شود، عبارتست از مصرف اخیر مقادیر کافی الکل که سبب بروز تغییرات غیر انطباقی و حاد در رفتار می شود.
نشانه ها و علائم :
اگر چه مستی خفیف می تواند سبب ایجاد حالت آرامش، پرحرفی، سرخوشی، یا مهار گسیختگی شود، ولی مسمومیت شدید با الکل غالباً منجر به تغییر غیر انطباقی بیشتری نظیر پرخاشگری، تحریک پذیری، بی ثباتی خلق، اختلال قضاوت، اختلال عملکرد شغلی یا اجتماعی، و بسیاری تغییرات دیگر می شود. افراد مست حداقل یکی از حالات زیر را نشان می دهند: گفتار نامعلوم، عدم هماهنگی، عدم ثبات در راه رفتن، نیستاگموس، اختلال حافظه، بهت، و برافروختگی صورت، مسمومیت شدید با الکل می تواند موجب بروز رفتار کناره گیری، کندی روانی حرکتی، دوره های فراموشی، ودرنهایت کاهش سطح هوشیاری، اغماء، ومرگ شود. عوارض شایع مسمومیت با الکل عبارتند از حوادث رانندگی، ضربه به سر، شکستگی دنده ها، اعمال مجرمانه، دیگرکشی، و خود کشی.
اختلال فراموشی پایدار ناشی از الکل :
عبارتست از اختلال کوتاه مدت که در نتیجه مصرف طولانی مدت و سنگین الکل رخ می دهد؛ این اختلال در افراد زیر ۳۵ سال بندرت مشاهده می شود اسامی کلاسیک این اختلال عبارتند از آنسفالوپاتی ورنیکه (که شامل مجموعه حادی از علائم نورولوژیک است) و سندرم کورساکف (که شکل مزمن اختلال است).
سندرم کورساکف (روان پریشی کورساکف) :
اختلال مزمنی است که معمولاً با وابستگی به الکل ارتباط دارد و درآن، الکل، به مدت چند سال عمده ترین منبع تأمین کالری بدن بوده است علت آن کمبود تیامین است این اختلال بندرت مشاهده می شود مشخصات آن عبارتند از فراموشی پیش گستر و پس گستر همچنین بیماراغلب دچار افسانه سرایی، اختلال موقعیت سنجی، و پلی نوریت می شود علاوه بر جایگزینی تیامین، تجویز کلونیدین (catapres) و پروپرانولول (Inderal) نیز ممکن است فواید محدودی داشته باشد. این اختلال غالباً توأم با دمانس مرتبط با الکل رخ می دهد از میان این بیماران، ۲۵% آنها به طور کامل بهبود می یابند، و ۵۰% آن ها با تجویز طولانی مدت پروانه mg ۱۰۰ ۵۰ تیامین خوراکی، بهبود نسبی پیدا می کنند.
دمانس پایدار ناشی از مواد :
این تشخیص هنگامی مطرح می شود که سایر علل دمانس رد شده باشند و درضمن سابقه سوء مصرف مزمن و سنگین الکل وجود داشته باشد علائم این اختلال پس از گذشتن حالت های مسمومیت یا ترک نیز باقی می مانند. دمانس ناشی از این اختلال معمولاً خفیف است. درمان و کنترل این اختلال مشابه دمانس ناشی از سایر علل است.
آمفتامین های قابل وصول عمده در ایالات متحده عبارتند از:
دکستروآمفتامین (dexedrine)، متامفتامین (desoxyn)، نمک مخلوط دکستروآمفتامین-آمفتامین(adderall) و متیل فندیت (ritalin).
این داروها اسامی خیابانی نظیر کریستال، یخ، کریستال مت و سرعت (speed)دارند. به عنوان یک طبقه کلی آمفتامین ها را مقلدهای سمپاتیک، محرک ها و محرک های روانی هم می نامند. آمفتامین های تیپیک برای بالابردن عملکرد و ایجاد احساس سرخوشی مصرف می شوند. محصلینی که برای امتحانات آماده می شوند، رانندگان کامیون در سفرهای طولانی، بازرگانانی که موعدهای مقرر مهم پیش رو دارند و ورزشکاران به هنگام مسابقه از جمله مصرف کننده آمفتامین ها هستند.
وابستگی به آمفتامین می تواند موجب نزول سریع توانایی های شخصی برای مدارا با تعهدات و استرس های شغلی و خانوادگی شود. شخصی که به سوءمصرف آمفتامین می پردازد برای رسیدن به نشئه ممعمول ناچار است مقادیر فزاینده ای از این دارو را مصرف کند و علایم جسمی سوءمصرف آمفتامین (مثلا کاهش وزن و افکار پارانوئید) تقریباً همواره با سوءمصرف مستمر پدید می آید.
ملاک های تشخیصی DSM-V-TR برای مسمومیت با آمفتامین عبارتند از:
الف) مصرف اخیر آمفتامین یا مواد وابسته (مانند متیل فندیت)
ب ) تغییرات روانشناختی یا رفتاری غیرانطباقی که از لحاظ بالینی قابل توجه است (مانند سرخوشی یا کندی عاطفه، تغییراتی در میزان معاشرت با دیگران، گوش به زنگی، حساسیت بین فردی، اضطراب و تنش یا خشم، رفتارهای قالبی، اختلال قضاوت یا اختلال عملکرد اجتماعی یا شغلی) و این تغییرات درخلال مصرف آمفتامین (یا مواد وابسته به آن) یا کمی بعد از آن بروز می کند.
پ) بروز دو یا چند علامت از علایم زیر درخلال مصرف آمفتامین (یا مواد وابسته به آن) یا کمی بعد از آن:
۱- تاکی کاردی یا برادی کاردی
۲- اتساع مردمک
۳- افزایش یا کاهش فشارخون
۴- تعریق یا احساس سرما
۵- تهوع یا استفراغ
۶- شواهد کاهش وزن
۷- سرآسیمگی یا کندی روانی-حرکتی
۸- ضعف عضلانی، ضعف تنفسی، درد قفسه سینه یا آریتمی های قبلی
۹- اغتشاش شعور، حملات تشنج، اختلال حرکتی، دیستونی یا اغما
ت) علایم ناشی از یک بیماری طبی عمومی نبوده و یک اختلال روانی دیگر توضیح بهتری برای آنها نیست.
ملاک های تشخیصی DSM-V-TR برای ترک آمفتامین
الف) قطع یا کاهش مصرف طولانی و افراطی آمفتامین ( یا یک ماده وابسته به آن)
ب ) خلق ملالت بار و وجود دو یا چند مورد از تغییرات فیزیولوژیک زیر که ظرف چند ساعت تا چند روز پس از ملال الف بروز می کنند:
۱- خستگی
۲- رویاهای ناخوشایند و روشن
۳- بی خوابی یا پرخوابی
۴- افزایش اشتها
۵- سرآسیمگی یا کندی روانی حرکتی
پ) نشانه های مندرج در ملاک ب ناراحتی قابل ملاحظه بالینی ایجاد کرده یا موجب تخریب عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه های مهم کارکردی می شوند.
ت ) علایم ناشی از یک بیماری طبی عمومی نبوده و یک اختلال روانی دیگر توضیح بهتری برای آن نیست.
روشهای درمان بیماری
پرهیز و حمایت
در درمان اختلالات وابسته به آمفتامین یا شبه آمفتامین کمک به بیمار برای پرهیز از دارو که کیفیت تقویت کننده قوی داشته و میل شدید ایجاد می کند، دشوار است. معمولاً برای دستیابی به پرهیز پایدار بستری کردن و استفاده از چندین روش درمانی (روان درمانی انفرادی، خانوادگی و گروهی) ضروری است. درمان اختلالات اختصاصی وابسته به آمفتامین (نظیر اختلال سایکوتیک ناشی از آمفتامین) با داروهای اختصاصی (نظیر داروهای ضد جنون و داروهای ضداضطراب) ممکن است برای مدتی کوتاه ضروری باشد.
اختلالات وابسته به کافئین
کافئین، معمولاً به صورت قهوه یا چای، رایج ترین ماده روانگردان در ممالک غربی است. در امریکای شمالی حدود ۸۰ درصد از بالغین به طور مرتب نوشینی های حاوی کافئین مصرف می کنند. درسراسر جهان مصرف کافئین کاملاً در رسوم فرهنگی روزمره ادغام شده است (مانند وقت قهوه در آمریکا یا زمان چای در انگلستان و جویدن جوزکالا در نیجریه). از آن جا که مصرف کافئین تا این حد فراگیر بوده و مقبولیت وسیعی دارد، ممکن است اختلالات مربوط به مصرف کافئین نادیده گرفته شود. با این حال باید دانست که کافئین یک ترکیب محرک روانی است و می تواند انواع مختلفی از سندرمها را ایجاد کند.
مسمومیت با کافئین:
نشانه های شایع مربوط به مسمومیت با کافئین عبارتند از اضطراب، سرآسیمگی روانی- حرکتی، بی قراری، تحریک پذیری و شکایات روانی فیزیولوژیک نظیر پیچش عضلانی، صورت برافروخته، تهوع، دیورز، ناراحتی معدی- روده ای، تعریق مفرط، احساس مورمورشدن در انگشتان دست و پا و بی خوابی، مصرف بیش از ۱ گرم کافئین می تواند موجب تکلم بی ربط، تفکر مغشوش، آریتمی های قلبی، خستگی ناپذیری، سرآسیمگی بارز، وزوز گوش و توهمات بینایی خفیف (جرقه های نورانی) شود. مصرف بیش از ۱۰ گرم کافئین ممکن است سبب بروز تشنج تونیک- کلونیک منتشر، نارسایی تنفسی و مرگ شود.
ملاک های DSM-V-TR برای ترک کافئین:
ظهور علایم ترک نشان دهنده تحمل و وابستگی فیزیولوژیک است که در نتیجه مصرف مستمر کافئین ایجاد می شود. چندین مطالعه همه گیری شناسی حاکی است که در ۵۰ تا ۷۵ درصد افراد مصرف کننده کافئین نشانه های ترک کافئین بروز می کند. شایعترین علایم عبارتند از: سردرد و خستگی، سایر علایم شامل موارد زیر است: اضطراب، تحریک پذیری، نشانه های افسردگی خفیف، اختلال عملکرد روانی- حرکتی، تهوع، استفراغ، میل شدید برای کافئین و درد و سفتی عضلانی. تعداد و شدت نشانه های ترک با میزان کافئین مصرفی و میزان ناگهانی بودن ترک رابطه دارد. نشانه های ترک کافئین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آخرین دوز شروع می شوند، طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به اوج خود رسیده و ظرف یک هفته برطرف می شوند.
روشهای درمان بیماری
داروهای ضد درد نظیر آسپرین تقریباً همواره برای کنترل سردرد و دردهای عضلانی همراه با ترک کافئین کفایت می کنند. به ندرت بیماران برای تخفیف نشانه های ترک به بنزودیازپین ها نیاز دارند. نخستین مرحله کاهش یا حذف کافئین این است که بیمار میزان مصرف روزانه کافئین را مشخص کند. بیمار باید تمامی منابع کافئین در رژیم غذایی و از جمله اشکال مختلف کافیئن (مانند نوشابه ها یا داروهای حاوی کافئین) را شناسایی کند و با دقت میزان مصرف آنها را ثبت نماید. بیمار و بالینگر باید درمورد برنامه ای برای کاهش مصرف کافئین تصمیم بگیرند. در این برنامه هرچند روز یک بار میزان مصرف ۱۰ درصد کاهش می یابد. از آن جا که کافئین اصولاً به صورت نوشیدنی مصرف می شود، بیمار می تواند به تدریج نوشابه های غیرکافئینی را جایگزین نوشیدنی های کافئین دار کند. درطول این دوره ثبت میزان مصرف بایستی ادامه یابد به طوری که سرعت کاهش مصرف کافئین درحدی باشد که نشانه های ترک تقلیل یابد. بیمار باید از قطع ناگهانی مصرف کافئین خودداری کند زیرا در چنین حالتی احتمال بروز نشانه های ترک وجود دارد.
اختلالات وابسته به حشیش
گیاه شاهدانه هندی که بوته شاهدانه نامیده می شود از چهارهزار سال پیش در آسیای مرکزی و چین شناخته شده بود. شاهدانه گیاهی مقاوم و معطر با رشد سالیانه است. مواد فعال زیستی مشتق از آن، روی هم رفته حشیش (canabis)نامیده می شوند.
طبق اکثر برآوردها حشیش رایج ترین ماده غیرقانونی مورد مصرف در جهان است. قوی ترین انواع حشیش از سرشاخه های گلدار گیاه یا از ترشح رزینی قهوه ای مایل به سیاه خشک شده برگ های آن که hash یا hashish نامیده می شود، به دست می آید. بوته شاهدانه را معمولاً می برند، خشک می کنند، خرد کرده و داخل سیگار (که معمولاً سیگاری joints نامیده می شود) ریخته و آن را دود می کنند.
اسامی رایج حشیش عبارتند از: ماری جوانا، علف (grass)، جام(pot)، علف هرز(weed)، چای(tea)و مری جین(Mary Jane)و….
نام های دیگر حشیش که انواع آن با قدرت های متفاوت را توصیف می کنند عبارتند از: شاهدانه، چاسرا(chasra)، نبگ، گانجا(ganja)، داگاوسین سمیلا(sinsemilla).
شایع ترین اثرات جسمانی حشیش اتساع عروق خونی ملتحمه چشم (قرمزی چشم) و تاکی کاردی خفیف است. در دوزهای بالا افت فشارخون وضعیتی ممکن است بروز کند. افزایش اشتها (که اغلب اشتهای گاوی نامیده می شود) و خشکی دهان اثرات شایع دیگر مسمومیت با حشیش هستند.
جدی ترین عوارض احتمالی حشیش از همان هیدروکربن های سرطان زای ناشی می شود که در توتون معمولی نیز وجود دارند و شواهدی وجود دارد که مصرف کننده های افراطی حشیش درمعرض خطر بیماری مزمن تنفسی و سرطان ریه قرار دارند. روش تدخین سیگارهای حاوی حشیش تا ته سیگار، جذب ماده به خصوص قطران (tar) را افزایش می دهد.
مسمومیت با حشیش اغلب حساسیت مصرف کننده را نسبت به محرکهای بیرونی بالا می برد، جزئیات تازه ای را آشکار می کند، رنگ ها را غنی تر و عمیق تر از گذشته می نمایاند و درک ذهنی زمان را کُند می کند. در دوزهای بالا مصرف کنندگان ممکن است احساس مَسخ شخصیت و مَسخ واقعیت پیدا کنند. مهارت های حرکتی با مصرف حشیش مختل می شود و اختلال مهارت های حرکتی تا پس از رفع اثرات ذهنی و نشئه آور ادامه می یابد. ۸ تا ۱۲ ساعت پس از مصرف حشیش اختلال مهارت های حرکتی در رانندگی با وسایط نقلیه و سایر ماشین آلات تداخل می کند. به علاوه این اثرات به اثر الکل که معمولاً توام با حشیش مصرف می شود افزوده می گردد.
روشهای درمان بیماری
پرهیز از طریق مداخله مستقیم نظیر بستری کردن یا کنترل دقیق به طور سرپایی با استفاده از غربالگری ادراری دارو (که وجود حشیش را تا ۴ هفته پس از مصرف نیز نشان می دهد) صورت می گیرد. حمایت از طریق روان درمانی فردی، خانوادگی و گروه درمانی انجام می شود. آموزش باید شالوده برنامه های پرهیز و حمایت باشد. چون بیماری که دلایل عقلانی پرداختن به مشکل سوءمصرف مواد را نمی فهمد انگیزه چندانی برای ترک نشان نمی دهد. برای برخی بیماران تجویز داروهای ضداضطراب ممکن است در رفع کوتاه مدت نشانه های ترک مؤثر باشد. در برخی دیگر از بیماران مصرف حشیش ممکن است با اختلال افسردگی زمینه ای مربوط باشد که به داروهای ضدافسردگی خاص پاسخ دهد.
اختلالات وابسته به کوکائین
کوکائین آلکالوئیدی است که از بوته اریتروکسیلون کوکا استخراج می شود. این گیاه جزو گیاهان بومی امریکای جنوبی است و بومیان امریکای جنوبی برگ های آن را به منظور کسب اثرات تحریکی می جوند. آلکالوئید کوکائین اول بار در سال ۱۸۶۰ جدا شده و در سال ۱۸۸۰ به عنوان بی حس کننده موضعی مورد استفاده قرار گرفت. کوکائین هنوز هم به دلیل اثرات منقبض کننده عروقی مخصوصاً در جراحی چشم، بینی و گلو به عنوان بی حس کننده موضعی به کار می رود. در سال ۱۹۱۴ کوکائین به عنوان یک داروی مخدر طبقه بندی شد و در ردیف هروئین و مورفین قرار گرفت چون اثرات اعتیادآور و عوارض آن مشخص شده بود.
سوء مصرف کوکائین و وابستگی به آن:
از نظر بالینی و عملی وابستگی به کوکائین یا سوءمصرف آن را در افرادی می توان مطرح کرد که قراین تغییرات غیرقابل توجیه شخصیت در آنها مشاهده می شود. تغییرات شایع مربوط به مصرف کوکائین عبارتند از: تحریک پذیری، اختلال تمرکز، رفتار تکانشی، بی خوابی شدید و کاهش وزن.
همکاران و اعضای خانواده ممکن است متوجه ناتوانی فزاینده و عمومی شخص در انجام تکالیف مورد انتظار در ارتباط با شغل و زندگی خانوادگی بشوند. بیمار ممکن است به دلیل صرف مقدار زیادی پول برای تهیه کوکائین شواهد تازه در ناتوانی برای پرداخت به موقع صورت حساب ها یا وام ها نشان دهد. مصرف کننده های کوکائین هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه خود را از محل کار یا موقعیت های اجتماعی کنار می کشند تا در مکانی خلوت کوکائین استنشاق کنند. آنها به دلیل اثرات منقبض کننده عروقی همواره دچار احتقان بینی هستند و ممکن است با اسپری های ضداحتقان اقدام به خوددرمانی کنند.
مسمومیت با کوکائین:
کوکائین به دلیل ایجاد احساس نشئه، سرخوشی، افزایش عزت نفس و ایجاد تصور کاذب مبنی بر انجام بهتر تکالیف جسمی و روانی توسط فرد مورد استفاده قرار می گیرد.
نشانه های مسمومیت با دوزهای بالای کوکائین عبارتند از:
سرآسیمگی، تحریک پذیری، اختلال قضاوت، رفتار جنسی بالقوه خطرناک و تکانشی، پرخاشگری، افزایش همه جانبه در فعالیت روانی- حرکتی و احتمالاً نشانه های مانیا (شیدایی) نشانه های جسمی عمده عبارتند از: تاکی کاردی، افزایش فشارخون و اتساع مردمک.
نشانه های ترک کوکائین:
پس از قطع مصرف کوکائین یا بعد از مسمومیت حاد، افسردگی پسامسمومیتی یا فروریزی (crash) ظاهر می شود که با احساس ملال، فقدان احساس لذت، اضطراب، تحریک پذیری، خستگی، خواب آلودگی و گاهی سرآسیمگی همراه است. در موارد مصرف کم یا متوسط نشانه های ترک ظرف ۱۸ ساعت برطرف می شود اما در مصارف زیاد به گونه ای که در وابستگی کوکائین دیده می شود، نشانه های ترک ممکن است تا یک هفته طول بکشد و معمولاً ظرف ۲ تا ۴ روز به اوج می رسد. طبق گفته برخی بیماران و بعضی گزارش های موردی سندرم های ترک کوکائین هفته ها و ماه ها طول کشیده اند. نشانه های ترک در بیمار ممکن است با افکار خودکشی همراه باشد. در حالت ترک، میل شدیدی به مصرف کوکائین در بیمار وجود دارد زیرا فرد می داند که مصرف کوکائین نشانه های ناخوشایند ترک را از بین می برد. افرادی که نشانه های ترک کوکائین را تجربه می کنند اغلب با مصرف الکل، داروهای رخوت زا، خواب آور یا ضداضطراب نظیر؛ دیازپام اقدام به خوددرمانی می کنند.
روشهای درمان بیماری
مصرف کنندگان کوکائین اغلب داوطلبانه برای درمان مراجعه نمی کنند. تجربه آنها از کوکائین مثبت تر و اثرات منفی آن از دیدگاه ایشان کمتراز آن است که جستجوی درمان را ایجاب کند. مانع عمده درمان اختلالات وابسته به کوکائین، میل شدید مصرف کننده به کوکائین است. ممکن است بالینگر مجبور شود برای دور نگه داشتن بیمار از زمینه اجتماعی معمول که درآن فرد کوکائین تهیه و مصرف می کرده است بیمار را به طور نسبی یا کامل بستری کند. درمان پیشگیری از عود (RTP) نوعی روش درمانی مبتنی بر فنون شناختی- رفتاری است که در کنار بستری یا درمان سرپایی با هدف فقط پرهیز در بیمار اعمال می شود. مداخله روانشناختی معمولاً با استفاده از روش های فردی، گروهی و خانوادگی صورت می گیرد.